Szczelina odbytu (łac. fissura ani) to jedno z najczęściej spotykanych schorzeń proktologicznych. Jej mianem określa się podłużne owrzodzenie, powstałe w następstwie pęknięcia fragmentu skóry pokrywającej tylną część kanału odbytu i uszkodzenia błony śluzowej tej okolicy. Może wystąpić w każdym wieku, jednak najczęściej pojawia się u pacjentów między 30. a 50. rokiem życia i znacznie pogarsza jakość życia.
Szczelina odbytu – przyczyny powstania
Jak dotąd nie udało się jednoznacznie ustalić dokładnych przyczyn powstawania opisywanego schorzenia. Wiadomo jednak, że do rozwoju szczeliny odbytu przyczyniają się następujące czynniki:
- mechaniczne uszkodzenia w obrębie błony śluzowej kanału odbytu
- zakażenia gruczołów odbytowych
- uporczywe zaparcia oraz biegunki
- duża liczba porodów drogami natury
- zmniejszenie przepływu krwi w anodermie, tj. skórze pokrywającej tylną część kanału odbytu
Szczelina odbytu może współwystępować również z innymi jednostkami chorobowymi. Wśród nich znajdują się między innymi: choroba Leśniowskiego – Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, białaczka, kiła, gruźlica oraz zakażenie wirusem HIV.
Szczelina odbytu – objawy
U większości chorych początek dolegliwości wykazuje związek z oddaniem stolca, co zazwyczaj połączone jest z silnym parciem. Pacjenci skarżą się wówczas na ostry ból, o charakterze piekącym lub kłującym, który może utrzymywać się od 30 minut do kilku godzin po wypróżnieniu. Szczelinie odbytu może towarzyszyć także krwawienie, objawiające się w zależności od nasilenia występowaniem świeżej, żywoczerwonej krwi w stolcu i/lub jej śladami na papierze toaletowym, a także obecność wydzieliny z odbytu oraz świąd tej okolicy.
Szczelina odbytu – diagnoza
W procesie diagnostycznym duże znaczenie ma dokładnie zebrany wywiad z pacjentem oraz badanie proktologiczne. W badaniu przez odbyt (per rectum) zwykle stwierdza się zwiększone napięcie mięśnia zwieracza wewnętrznego odbytu, natomiast ostateczne potwierdzenie diagnozy uzyskuje się dzięki anoskopii, wykonywanej również w klinice Ober Clinic. Badanie to polega na dokładnej ocenie kanału odbytu i końcowego odcinka odbytnicy przy pomocy specjalnego wziernika – anoskopu.
Szczelina odbytu – leczenie
Leczenie szczeliny odbytu dzieli się na zachowawcze i operacyjne, stosowane głównie w nawrotach choroby. Postępowanie terapeutyczne ma na celu zmniejszenie dolegliwości bólowych oraz obniżenie napięcia mięśnia zwieracza wewnętrznego odbytu, co polepsza ukrwienie anodermy kanału odbytu i regenerację błony śluzowej. W związku z tym, że dużą rolę w patogenezie choroby odgrywają przewlekłe zaparcia, warto zmienić nawyki żywieniowe i wprowadzić do codziennej diety pokarmy zawierające duże ilości błonnika. Wspomniane włókno pokarmowe wiąże cząsteczki wody, zmiękczając masy kałowe, co znacznie ułatwia ich przechodzenie przez kanał odbytu.
Jedną z metod leczenia opisywanego schorzenia jest farmakoterapia przy użyciu leków redukujących napięcie wspomnianego wyżej mięśnia, do których należą blokery kanałów wapniowych i nitrogliceryna. Kolejną opcję, oferowaną przez specjalistów z Ober Clinic stanowi ostrzyknięcie szczeliny odbytu toksyną botulinową. Działanie tej substancji polega na hamowaniu uwalania acetylocholiny z zakończeń nerwowych i rozluźnieniu zwieracza wewnętrznego odbytu. W przypadku braku poprawy po terapii zachowawczej, stosuje się leczenie operacyjne, tj. wycięcie szczeliny odbytu, czyli przecięciem włókien mięśnia zwieracza wewnętrznego.